شيخ محمد تقي عبده (بروجردي)
تنظیمات متن :
رنگ پشت متن
سایز متن
21
تولد : ۱۲۵۸ هـ ش / وفات: ۱۳۴۶ هـ ش
شيخ محمد تقي عبده (بروجردي)، چهره‌اي شاخص و يكي از حقوقدانان كاردان و مبتكر دادگستري‌نوين بود. قاطعيت، درايت و نوآوريهاي او در امور قضايي مشهور خاص و عام است. او نزديك به سي‌سال رياست محكمة عالي انتظامي قضات را بر عهده داشت و به بياني ديگر قاضي القضات دادگستري‌بود.
شيخ محمدتقي عبده، فرزند شيخ ملاحسين بروجردي، در سال ۱۳۰۰ (هـ ق) برابر با ۱۲۵۸ (ش) دربروجرد به دنيا آمد. جدش ملامحمد تقي گلپايگاني بود. شيخ محمد، پدرش را در دوران كودكي ازدست داد. او از طفوليت به كسب علم و فراگيري فقه و معقول و منقول پرداخت. در سن شانزده سالگي،پياده راهي تهران شد و تحت حمايت آقا سيد ريحان الله كه از مجتهدين بنام عصر خود بود، قرار گرفت وبه تحصيل خود ادامه داد واز محضر آيت الله ميرزا حسن آشتياني، آيت الله لاهيجي، ميرزاهاشم حكيم وشيخ حسين ناظر زاده استفاده برد و در اصول فقه، ادبيات عرب، حكمت و منطق تبحر يافت.
در سن‌بيست و يك سالگي از محضر آيت الله العظمي ميرزا حسن آشتياني به درجة اجتهاد نايل شد. در اين‌زمان، به معلمي روي آورد و به توصية استادش در مدرسة دانش كه بعدها به مدرسة ثروت تغيير نام دادو مديريت آن با ميرزااحمدخان حنانه بود، مشغول به تدريس شد. پس از چندي مدرسة آلماني «ايران وآلمان» در تهران گشايش يافت و شيخ عبده با معرفي ميرزا عبدالعظيم خان قريب به اين مدرسه رفت وبه تدريس زبان و ادبيات عرب پرداخت. در اين مدت، دو كتاب در زمينة صرف و نحو عربي نوشت وزبان آلماني را در همان مدرسه فرا گرفت و زبان فرانسوي را نيز با شركت در دوره‌هاي شبانة مدرسة‌آليانس آموخت.
خوي و خصلت بارز شيخ عبده، جديت او در كارهايش بود. دهخدا در اين باره مي‌گويد: «شيخ‌محمد عبده بروجردي علاوه بر صلاحيت علمي، داراي فضائل معنوي فراواني است و براي او احترام‌زيادي قائل هستم.»
شيخ عبده در عمل به واجبات و اجتناب از منهيات بسيار دقيق بود و نمازش را حتماً سر وقت ادامي‌كرد.
در سال ۱۳۳۱ (هـ ق) از مدرسة آلماني كناره گرفت و به دستور ميرزا احمدخان اشتري كه معاونت‌وزارت عدليه را برعهده داشت، به عنوان عضو محكمة استيناف تهران، آغاز به كار كرد. پس از چند سال‌مدعي العموم استيناف شد و در اين سمت تا زمان انحلال عدليه و تشكيل دادگستري نوين، باقي ماند.پس از تشكيل دادگستري نوين به مستشاري ديوان تميز وكمي بعد به عضويت محكمة انتظامي قضات‌منصوب شود.
علي‌اكبر خان داور (باني دادگستري نوين) كه به شخصيتي با خصوصيات شيخ عبده جهت تصدي‌رياست دادگاه انتظامي قضات نياز داشت، او را مناسبترين فرد براي اين امر خطير تشخيص داد وشيخ‌عبده عهده‌دار رياست دادگاه انتظامي قضات دادگستري شد و تا زمان بازنشستگي، حدود سي‌سال دراين پست به انجام وظيفه پرداخت.
در مدت رياست او در دادگاه انتظامي قضات، هيچ كس نديد و نشنيد كه به سفارش اين و آن و ياملاحظة فلان مقام و بهمان موقعيت، بيگناهي رامحكوم و گناهكاري را تبرئه كند. اصولاً چون همه باروحيات و خصوصيات او آشنا بودند، چنين توقعاتي از او نداشتند. شيخ محمد عبده همواره مي‌گفت:«هر قاضي داراي دو پرونده است يكي پرونده‌اي كه در وزارتخانه دارد و يكي هم در سينة من است.»هرگاه به پروندة قاضي خوشنامي رسيدگي مي‌كرد، اگر به نظري مخالف بر مي‌خورد مي‌گفت: «هر چندقضيه اين است نه آن كه ايشان مرقوم داشته‌اند، ولي چون نظر قاضي نيز طرفداراني دارد، نظر ايشان‌تخلف نبوده و محمول به نظر قضايي است.»
شيخ عبده، در كنار فعاليتهاي قضايي، به تدريس در مدرسة عالي حقوق و سپس دانشكدة حقوق تهران مي‌پرداخت. ابتدا دروس فقه و اصول و سپس حقوق مدني و اصول محاكمات مدني را تدريس‌مي‌كرد. پس از دانشكدة حقوق ، بيشتر در كلاسهاي قضايي دادگستري و حوزه‌هاي علمية تهران مانندحوزة علمية صدر و همچنين مدرسة عالي سپهسالار به تدريس مي‌پرداخت. در دوران بازنشستگي نيز تاپايان عمر مدرس دانشكدة الهيات دانشگاه تهران بود و عموماً دروس اصول فقه و معارف اسلامي راارائه مي‌داد. يكي از شاگردان او، استاد محمود شهابي بود كه بعدها دانشيار شيخ عبده شد و پس ازكناره‌گيري شيخ عبده و به توصية او، استادي درس‌هاي تدريس وي را برعهده گرفت.
شيخ عبده در دهة ۱۳۱۰ (ش) پايان نامة دكتراي خود تحت عنوان «انحلال عقد واحد به عقودمتعدد» را ارائه داد. نظرات او در امور قضايي، همواره جزو نمونه‌هاي ابتكاري و جالب توجه قضايي وحكميت و استدلالهاي حقوقي به شمار مي‌آمد و مرجعي تمام عيار در علوم حقوقي و اصول محاكمات‌شناخته شده بود. آثار تأليفي باقي مانده از او عبارتند از:
۱ ـ حقوق مدني
۲ ـ شرح قانون مدني
۳ ـ كليات‌حقوق اسلامي
۴ ـ اصول و روية قضايي مستخرجه از آراي ديوان عالي تميز
۵ ـ صرف و نحو عربي.
شيخ محمد عبده (بروجردي) در سحرگاه پانزدهم تيرماه ۱۳۴۶ (ش)، پس از اداي نماز صبح چشم‌از جهان فرو بست و بر جنازه او مرجع عالي قدر آيت الله العظمي مرعشي نجفي، نماز ميت خواند.پيكرش در جوار مرقد حضرت معصومه (س) در شهر قم به خاك سپرده شده است.
× برگرفته از كتاب چهره‌ها در تاريخچة نظام آموزش عالي حقوق و عدليه نوين، تدوين عباس‌مباركيان
