تأثیر نوع ازدواج و زوجیت در عده

در نگاه نخست، تأثیر نوع ازدواج و زوجیت در عده قابل مشاهده است

ولی مراد ابتدا در خصوص فلسفه عده وفات اظهار داشت: عده از ابعاد مختلف قابل بررسی ست از جمله اینکه در قرآن چه آمده و فقه موجود چه می گوید؟ کاربرد و نقش آن چیست و اگر خلاء ای در قوانین وجود دارد آن خلاء ها چیست؟ به عقیده من تمام این مباحث به نوعی بر می گردد به زوجیت و ازدواج. اینکه ازدواج چه نقش و کاربردی دارد در واقع اینکه با ازدواج چه اتفاقی می افتد که بحث عده مطرح می شود.

وی ادامه داد: قدر مسلم ازدواج نیز در ابعاد مختلف قابل بررسی ست زمانی که ازدواج صورت می گیرد ابعادجسمی، نیازهای جنسی، فرزندآوری ، ابعاد عاطفی روانی و اقتصادی افراد به ویژه زنان پوشش داده می شود که البته ناگفته نماند مبناها در ازدواج می تواند موجب شود که برخی از این ابعاد پررنگ تر و برخی کم رنگ تر باشند. مثلاً اینکه ازدواج دائمی باشد یا موقت این ابعاد می تواند متفاوت باشد و این امر در عده نیز نقش دارد همان طور که می دانید مثلاً عده یک ازدواج موقت چهل روز است و این مسئله نشان می دهد که نوع زوجیت در زندگی مورد توجه بوده است چراکه قدر مسلم در ازدواج دائم ابعاد عاطفی و اقتصادی می تواند عمیق تر باشد.

این جامعه شناس در ادامه ضمن اشاره به آیاتی که در قرآن کریم در خصوص مسئله عده مطرح شده است خاطر نشان کرد: آیات قرآن را که مشاهده می کنیم در دو مورد به موضوع عده پرداخته است؛ از یک سو عده طلاق و دیگری عده وفات که همگی آن ها اگر با عمق بیش تر نگاه شود بر مبنای تکریم زن، کرامت انسانی زن و با عنایت به مایحتاج و نیازهای زن عنوان شده است.

امر و نهی در این آیات خطاب به مردان است

عضو جامعه زینب (س) ادامه داد: در واقع آنجا که امرو نهی مطرح می گردد در این آیات خطاب به مردان است نه زنان، یعنی اگر در قرآن توجه کنیم درست است که دوران عده را برای زن مطرح می کند اما امر ونهی و آنجا که باید و نباید را مطرح می گردد خطابش به مردان است.

وی تصریح کرد: در هر حال جدای از این مباحث از جهت بعد روانی که به مسئله نگاه کنیم زن یک آسیب دیده است زمانی که با فوت همسرش مواجه می گردد و این آسیب دیدگی هم از جهت روانی و عاطفی ست و هم اقتصادی. به عقیده من عده جدای از بحث مخلوط نشدن نطفه مباحث مهم دیگری را می خواهد  مورد توجه قرار دهد که شاید کمتر به آن توجه می شود و ما متأسفانه تنها این بخش از حکم را می شنویم و یا می بینیم که پوشیدن لباس رنگی و یا استفاده از زینت آلات برای زن حرام است و یا اینکه تا گذراندن این مدت معین شده زن اجازه ازدواج را ندارد در صورتی که باید به عمق مسئله اندیشید.

ولی مراد اضافه کرد: من گمان می کنم یکی از ابعاد مهم این مسئله همان طور که پیش از این هم به آن اشاره کردم آسیب روانی ست که زن را درگیر خود کرده است و از طریق عده خواسته شده این فرصت به زن داده شود تا خود را بازیابی کند و دوباره بسازد و تا سپری نکردن این دوران تصمیم جدی برای زندگی نگیرد چراکه به خصوص روان شناسان تأکید دارند در دورانی که فرد به دلیل فوت همسر، پدر و یا هر عزیزی دچار آسیب روانی شده وارد رابطه جدی نشود به دلیل آنکه آن آسیب روانی و عاطفی مانع می شود که فرد تصمیم درستی اتخاذ کند.

وی در ادامه بیان داشت: در واقع عده وفات می خواهد این فرصت را به زن بدهد آن دوران را سپری کند که البته بعد خطابش به مردان است که اگر شما می خواهید رابطه سالم و صحیح برقرار کنید این رابطه نباید عمیق و عاطفی شود در این صورت اشکالی ندارد و قرار ازدواج نباید گذاشته شود. پس از نگاه جامعه شناسی من گمان می کنم عده وفات و طلاق بر مبنای کرامت زن آمده است، نیازهای زن و عرف را مورد توجه قرار داده و به زن فرصتی داده شده تا خود را بازیابی کند.

این فعال مسائل زنان خاطر نشان کرد: همان طور که گفتم بحث عدم بارداری زن بخشی از مفهوم و بحث عده است، در هر حال با ازدواج یک رابطه عاطفی بر قرار می شود و با عده این فرصت به زن داده می شود که این علقه عاطفی را کم رنگ کند ویا کنار بگذارد. حتی در خصوص ارتباط اقتصادی که بین زن و مرد برقرار می شود تمهیداتی سنجیده شده است مثلاً موظف کردن مرد به دادن مسکن به زن در زمان عده و یا در طلاق پرداخت نفقه، مزد شیردهی و … مطرح می شود که البته خود این مباحث نیز جای بررسی دارد!

او در ادامه ضمن اشاره به این مطلب که متأسفانه با توجه به تمام کارکردهای عده ما فقط شاهد این هستیم که به وظایف زن توجه شده است تصریح کرد: اما اگر ما با نگاه قرآنی به این مسئله توجه کنیم می بینیم که وظایفی را هم متوجه مردان و دولت کرده است.

دولت  و عده وفات زن

ولی مراد اضافه کرد: دولت باید شرایط را به گونه ای فراهم کند که زن بتواند خود را بازیابی کند، ما در مورد زنی که شوهرش فوت کرده و نیاز به فراهم کردن شرایط برای گذران مدت عده خود دارد با خلاء مواجهیم و متأسفانه این خلاء در احکام ما نیز مشاهده می شود. باید بگویم در واقع نگاه من به احکام اینگونه است که اولاً فقه به معنای دین نیست و به این معناست که فردی علم دین را خوانده و بر اساس دانش و داده های خود احکامی را صادر می کند و منظور من از دانش، دانش دینی و داده ها، داده های اجتماعی ست.

عضو جامعه زینب (س) ادامه داد: داده ها را به این دلیل وارد می کنم که فرض کنید سال یک هجری با سال ده هجری، هفتصد هجری و یک هزار و ۴۰۰ هجری متفاوت است وقتی شرایط متفاوت است این امر شامل شرایط اجتماعی نیز می شود و این یعنی تفاوت در شرایط زمان و مکان.

فقه  پویا  در کنار  عرف و فرهنگ  کارساز است

وی ضمن اشاره به پویا بودن فقه اظهار داشت: با توجه به آنچه گفته شد فقه باید پویا باشد یعنی باید احکام را به گونه ای مطرح کند که مردم شریعتی باشند یعنی متشرع باشند اگر احکام را به گونه ای مطرح کند که جامعه با آن پیوندی نمی خورد ما با آسیب ها و مشکلات عدیده ای مواجه خواهیم شد. باید احکام صادره ما به تناسب شرایط اجتماعی و با ادبیات نسل جدید همخوانی داشته باشد و من گمان می کنم به همین خاطر است که فقیه باید زنده باشد از فقیه مرده نمی توان پیروی کرد مگر اینکه یک فقیه زنده ارجاع بدهد و بقای بر میت را جایز بداند.

این جامعه شناس تصریح کرد: آنچه در قرآن دیده می شود این است که زنی که همسرش فوت کرده یا طلاق گرفته زنی ست که به دلیل به هم خوردن پایداری زندگی اش  هم از لحاظ جسمی ، هم جنسی، عاطفی و هم اقتصادی باید حمایت شود و نواقص زندگی او پوشش داده شود تا او دوباره خود را بازیابد و ما در این خصوص نواقص زیادی در قانون، عرف یا همان فرهنگ جاری داریم. اما درست نیست که تنها بر عرف تکیه شود فرض کنید زنی همسرش فوت می شود این زن چطور باید روال زندگی اش به طور طبیعی طی شود و ادامه یابد.

ولی مراد خاطر نشان کرد: به هر حال جامعه ما اگر قرار است که اسلامی باشد جای بسیاری از قوانین در حال حاضر خالی ست یعنی در واقع جای قوانین حمایتی از زن بر مبنای حفظ کرامت انسانی زن خالی ست، البته همان طور که بارها اشاره کردم  نواقص ما در بعد قانون گذاری ست که البته توجه من به خلاء در قانون گذاری بیشتر است.

وی ادامه داد: یکی دیگر از نواقص مهم تفاوت زنی ست که تازه ازدواج کرده و با زنی که پنجاه سال است ازدواج کرده باید دید  چطور با این ها برخورد می شود و ما از جهت قانونی آیا نواقص و خلاء هایی داریم. نکته دیگر اینکه ما نیاز داریم در بعد قانونگذاری از روانشناسی، جامعه شناسی و ابعاد سلامت فردی و خانوادگی استفاده کنیم. متأسفانه احکام ما که در واقع همان قانون شریعت است، باید و نبایدهایش تنها برای زنان پررنگ شده و این در قانون هم دیده می شود، حتی تبدیل به عرف و فرهنگ جاری جامعه نیز شده است و آنجا که باید و نبایدها مربوط به مردان و یا حکومت اسلامی ست ما به شدت فقیر هستیم و خلاء قانونی داریم.

درصد بسیاری از فرامین قرآن نسبت به زنان مغفول مانده است

توران ولی مراد بیان داشت: اسلام امنیت روحی، فردی، زمانی و سلامت را به جامعه اهدا می کند و گره هایی که ما در جامعه زنان و دختران با آن مواجه هستیم به گونه ای ست که اگر دستورات و فرامین قرآن را به جلوی چشم بگذاریم بسیاری از مشکلات حل خواهد شد، درواقع  درصد بسیاری از دستورات قرآن نسبت به زنان هنوز مطرح نشده است چه برسد که قانون شود، فرهنگ سازی شود و آموزش داده شود و ما به جامعه اسلامی دست یابیم!

در خصوص عده وفات هم همین گونه است نگاه قرآن نگاه تکریم زن است تا خود را بازیابی کند چراکه زنی را که همسرش فوت کرده را زن آسیب دیده می بیند که صدمه به او وارد شده و اگر تنها به این اکتفا کنیم که به زن حرام است که لباس رنگی بپوشد برای جامعه کنونی زنان قابل قبول نیست. باید دید به باقی افراد و اقشار چه چیز واجب می شود. یعنی به دولت چه چیز واجب می شود و دولت دیگران را چگونه موظف می کند که به زن کمک کنند تا خود را بازیابی کند. خلاء های ما دراین موارد وجود دارد.

وی در پایان به حمایت در قالب توانمند سازی اشاره کرد و گفت: باید از این افراد حمایت شود اما حمایت در قالب توانمندسازی نه صرفاً مادی باید حمایت ها به گونه ای باشد که فرد  توانایی های خود را به کار بگیرد و بتواند خود را اداره کند.

نگاه حقوقی به عده

اشرف گرامی زادگان نیز در خصوص فلسفه عده در قانون بیان داشت: در قانون عده اینگونه تعریف شده است؛ مدتی ست که زن آزاد پس از جدایی از شوهر است و درحال انتظار می باشد حال فرق نمی کند این جدائی از طلاق حاصل شود یا از فوت. در واقع علت نگهداشتن عده برای زنی که رابطه زوجیت او منحل شده است، جلوگیری از اختلاط نسب می باشد.

وی ادامه داد: انتظار نیز تعبیر به انتظار ازدواج مجدد و یا پاک شدن رحم شده است. نباید فراموش کرد که می توان رعایت اخلاق و احترام به شریک زندگی را در آن مستتر دید.

گرامی زادگان اضافه کرد: مدت عده ۳ماه  و۱۰ روز و ۴ ماه و۱۰ روز است که به ترتیب به جدایی با طلاق وجدایی با فوت تقسیم می شود، درموضوع نوع طلاق در برخی موارد شوهر ملزم به دادن نفقه دوران عده است و در برخی موارد نه البته در عده فوت زن معمولا  می تواند از اموال خود و یا ارثی که از همسر می برد بهره مند شود.

قانونگذار به حمایت از زنان در دوران عده نپرداخته

این حقوقدان ضمن اشاره به اینکه قانونگذار تا کنون وارد چگونگی حمایت از زنان در دوران عده نشده است تصریح کرد: البته ناگفته نماند دولت می تواند با ارائه لایحه به مجلس هزینه زنان را در این مدت از طرق مختلف پوشش دهد. باید منتظر بود تا اولویت های حمایتی برای زنان مشخص گردد. البته توصیه می کنم حتما پیش از آن مطالعه وبررسی صورت گیرد تا بر اساس آمار صحیح اقدام شود چراکه مسئله اعتبار بسیار مهم است.

وی در خصوص حمایت ها و اقداماتی که باید اطرافیان وی در دوران سپری کردن عده مدنظر داشته باشند خاطر نشان کرد: در قدیم زنان تحت حمایت خانواده ها قرار می گرفتند وحتی به زن شوهر مرده تا مدت ها  اجازه پخت وپز نمی دادند تا در آرامش به دنبال پیدا کردن خودش باشد. اما زندگی امروزی با این همه مشکلات اقتصادی مجال این یاری را از افراد گرفته است و امروزه اگر خانواده منسجم باشد وحمایت کافی در بین خویشاوندان باشد امکان این نوع رسیدگی فراهم می شود در غیراین صورت زنان باید روی پای خود بایستند و با یافتن کار مناسب به زندگی خود سروسامان دهند.

گرامی زادگان در پایان گفت: در مورد خانواده مرد نیز باید گفت متعارفا خانواده ها حمایت می کنند. به خصوص خانواده مرد باید از عروس ونوه هایشان حمایت کنند، در واقع انتظار از خانواده مرد بیش تر از خانواده زن است و موفقیت در این نوع حمایت به اخلاق، عدالت وانصاف هر فردی از خانواده طرفین برمی گردد.

در واقع قرآن کریم به صراحت وضعیت ازدواج مجدد زنان مطلقه، زنانی که نکاح آنها به دلایلی فسخ شده یا زنانی که شـوهران خود را در اثر فـوت از دست داده‎اند، معلوم نموده، به عنوان مثال در مورد زنی که شوهرش فوت نموده اعلام می‌‌نماید، زن باید به مدت چهار ماه و ده روز صبر کند و پس از آن می‌‌تواند در صورت تمایل ازدواج کند.

کلید واژه ها : آیا فلسفه عده وفات ، تنها باید و نبایدهای زنانه است