تعریفی عام از ازدواج موقت:
ازدواج موقت آن است كه یك زن
آزاد و كامل، خود را با رضایت، به عقد مردی در آورد كه مانعی برای ازدواج
با او وجود نداشته باشد و مهریه و مدت ازدوج را هم در آن ذكر كند. در این
ازدواج هرگاه مدت به سر آید، زن و مرد بدون طلاق از هم جدا می‌شوند.
بجث کلی:
در میان همة انواع واقسام
پیوندهایی كه آْدمیزادگان را به یكدیگر متصل یا نزدیك می‌كند،پیوند
زناشویی، از همه مقدس‌تر و به یك معنا، ضروری‌تر است. آن چنان كه به نظر
می‌رسد نسبت به این مسئله‌ی مبنایی اختلاف نظری وجود نداشته باشد. بدین
روست كه خداوند متعال نیز، مؤمنان را به همسرگیری می‌خواند و بهانه فقر را
در پیگشاه چنین ضرورتی گردن می‌زند:
«و انكحو الأیامی منكم والصالحین مِنْ عبادِكُمْ و امائكم اِن یكونوا فقراءَ یغنهم الله من فضله و الله واسع علیم»
«مردان و زنان بی همسر خود را
همسر دهید، همچنین غلامنان و كنیزان صالح و درستكار را، اگر فقیر و تنگدست
باشند، خداوند از فضل خود آنان را بی نیاز می‌سازد، خداوند گشایش دهنده و
آگاه است» سوره نور، آیه 32
می‌توان اینگونه مطرح نمود كه
ازدواج در زندگی انسان قاعده است و خلاف آن استثناء و كمتر كسی است كه
استثناء را بر قاعده ترجیح دهد مگر آنكه ضرورتی، او را به این كا وا دارد.
باید گفت ازدواج موقت نیز همیشه
و اكنون از ضرورت‌های اجتماع سالم و پوینده مطرح می‌شده است هر چند كه در
این بین با انواع موانع ومخالفت‌های تاریخی و اجتماعی از نوع سیاسی گرفته
تا فمنیسمی مواجه بوده است.
مذاهب اسلامی به استناد قرآن
كریم، سنت نبوی (ص) و اقول صحابه و تابعین در مشروعیت این ازدواج در عصر
پیامبر (ص) تردید نكرده‌اند و تنها آنچه محل اختلاف است استمرار یا نسخ این
حكم الهی است.
البته دلایل فراوان مبنی بر مخالفت عمربن خطاب در عصر خلافتش با این حكم الهی وجود دارد كه مورد استناد عالمان اهل سنت نیز می‌باشد.
اما آن چنان كه می‌دانیم شیعه
در حلیت ازدواج موقت تردیدی ندارد. اسلام با فراخواندن مردم به ازدواج
دایم، آن را پایة زندگی انسان و به عنوان امری ضروری و غذای روحی تمامی
انسانها تلقی كرده است. اما با این حال، گاه شرایط خاصی در زندگی انسان روی
می‌دهد كه قادر نیست از این راه عمومی (یعنی ازدواج دایم) به مقصد برسد.
این جاست كه شریعت اسلامی بایستی برای چنین شرایطی تدبیری اندیشیده باشد.
جعفر سبحانی در مواجهه با نیازهای جسمی انسان و در جایگاه ازدواج موقت 3
راه حل را پیش روی انسان می‌داند
- فرو نشاندن آتش شهوت
- پناه بردن به فاحشه‌خانه‌ها
- ازدواج موقت، با شروطی كه اسلام وضع كرده است.
اما راه حل اول، به جز برای معصومین و برخ دیگر به تناسب نزدیكیشان به آنها، و به طور عادی برای همگان ممكن نیست.
راه حل دوم هم علاوه بر این که موجب نابودی كرامت انسانی است، باعث شیوع فساد و بیماریها و تداخل نسبتهای فامیلی می‌شود.
بر این اساس ایشان نتیجه می گیرند كه ازدواج موقت یكی از زیباترین سنت‌های اسلامی است كه به منظور حفظ كرامت انسانی تشریح شده است.
اما به هر حال نباید از این
نكته غافل شد كه با وجود قوی بودن بعد خصوصی ازدواج موقت و ارتباط نزدیك آن
با حریم شخصی افراد، از آغاز اسلام این مسئله ابعاد سیاسی نیز به دنبال
داشت،به گونه‌ای كه دستگاه سیاسی و نظام خلافت اسلامی نسبت به آن موضوع
گرفت،به دنبال آن، گفتگو از جنبه‌ی سیاسی فراتر رفت و پذیریش یا انكار و
مخالفت با آن، از شعارهای اعتقادی محسوب شد و نشانة نگرش فكری-مذهبی فرقه
ها و نحله‌های مختلف اسلامی قرار گرفت.
آنچه در توجیه حرام شدن ازدواج
موقت توسط خلیفه مطرح می‌شود اختیار صدور احكام حكومتی و ولایی توسط حاكم
اسلامی است كه با توجه مقتضیات زمان و مصالح اجتماعی ممكن استه حكمی الهی
را به طو موقت ممنوع اعلام كند. شرایطی كه بیشتر مربوط به فتوحات و
جهانگشایی‌های اسلامی آن زمان بوده است و لذا به خاطر ورود مسلمانان به
بلاد دیگر گمان آن می‌رفته است كه با آزاد بودن ازدواج موقت مشكلاتی برای
جامعةپویای اسلامی بوجود اید. از جمله بوجود آمدن نسلی جدید از افراد
مسلمان غیر عرب و اصیل یا نفوذ زنان جاسوس در دستگاه سیاسی اسلامی. اما
باید گفت این که دلایل طبق مصالح آن زمان برای تحریم ازدواج موقت كافی
بوده، یا نبوده نیازمند تدقیق علمی بیشتری است .همچنین این احكام دستورهایی
موقت و متغیرندكه طبق مصلحت، صادر و انشاء می‌شوند و با از بین رفتن
مصلحت مزبور، دوباره حكم اولیه به جریان می‌افتد. اما این حقیقت و بازگشت
در مورد ازدواج موقت اتفاق نیفتاد، گرچه برخی از خلفاء هم چون مأمون عباسی،
اعلام حلال بودن و برچیده شدن حكم حرمت متعه را صادر كردند ولی موفق به
اجرای آن نشدند.
تحریم حكومتی و سپس شرعی ازدواج
موقت گرچه مربوط به یك فرع فقهی بود و با اصول و مبانی اساسی دین ارتباطی
مستقیم نداشت ولی اهل بیت (ع) با آنكه در بسیاری از فروع فقهی دیگر تقیه
می‌كردند یا نسبت به بیان حكم واقعی الهی آن حساسیت كمتری نشان می‌دادند،
در برابر ازدواج موقت شاهد موضوع‌گیری روشن و آشكار آنان می‌باشیم.
امیرالمؤمنین (ع) در حدیثی مشهور و معتبر که شیعه و سنی راوی آن هستند می‌فرمایند:
«اگر نهی عمر از ازدواج موقت نبود، به جز انسان‌های بد بخت كسی به ارتكاب فحشاء تن نمی‌داد»
با وجود تمام مواردی كه گفته شد، سوالی اساسی مطرح است كه چرا این حكم الهی در میان شیعیان جایگاه خود را آن چنان كه باید پیدا نكرد؟
در این مورد پاسخ صریحی وجود
ندارد. تحقیق در روایات نشان می‌دهد این قبح و زشتی اجتماعی، امر جدید و
نوآمدی نیست و حتی در عصر امامان معصوم مطرح بوده است.
مانند روایتی كه از زواره در
ارتباط با مناظره امام پنجم و عبدالله بن عمر نقل است كه حضرت در مقابل
مخالفت عبدالله او را به مباهله دعوت می‌كند.
بی تردید تبلیغات منفی بر ضد
این ازدواج توسط دستگاه خلافت ومخالفت عمومی (كه پیرو مذهب فقهی دستگاه
حاكم بودند) تأثیری جدی و غیر قابل انكاری در حرمت عرفی داشته است.
گزیده‌ای از اشكالات مخالفان ازدواج موقت:
این اشكالات كه در جامعة ایران و
برای پیروان مذهب اهل بیت مطرح می‌شود و فارغ از مباحث فقهی و اختلافات
مذهبی میان سایر فرقه‌های اسلامی است عمدتاً جنبة فرهنگی و اجتماعی دارد و
در دهه‌های اخیر بارها در صورت‌های مختلف و به بیان‌های متفاوت، توسط محافل
مطبوعاتی و ...تكرار شده و در دسترس همگان قرار گرفته است.
از جمله اینكه ازدواج موقت به
حیثیت زنان لطمه می‌زند و موجب زبونی ایشان می‌شود یا اینكه مانع رواج فساد
نیست بلكه موجب رشد آن می‌شود. همچنین عده‌ای نیز مطرح می‌كنند كه موجب
نابسامانی نهاد خانواده می‌شود.
از جمله اندیشمندانی كه به صورت
جدی به اشكالات فوق پاسخ داده است، شهید مطهری (ره) است كه جهت آگاهی
بیشتر می‌توانید به كتاب «نظام حقوق زن در اسلام» ایشان مراجعه نمایید.
اما گزیده‌ای از دلایل موافقان ازدواج موقت:
در وهله‌ی اول این مطرح می‌شود
كه ازدوج موقت یك حكم الهی است و لذا براساس مبانی فكری و اعتقادی مذهب
تشیع، تمامی احكام الهی اسلام براساس مصالح و مفاسد وضع شده و لذا دارای
پایه‌ای قوی است كه مورد نیاز بشر است.
مسئله‌ی بعدی نیاز طبیعی و
اجتماعی نوع بشر است، از مجموع غرایز بشری كه جزء سرشت آدمی است، نیاز جنسی
قوی‌ترین آن‌هاست كه برای دوام و بقای نسل آدمی، خداوند آن را در وجود
انسان نهاده است. و لذا قبیح است كه حكیم و علیم مطلق پاسخی برای آن در
نظرنگرفته باشد. پاسخی كه این میل را در مسیر صحیح هدایت كند و موجب رشد و
تعالی انسان گردد.
نكته‌ی جالب دیگری كه مطرح
می‌شود این است كه براساس فقه اسلامی و دستورهای شرعی اگر از گناهانی كه در
ارتباط با مسائل جنسی حرام شده‌اند فهرستی فراهم گردد، مشاهده می‌شود كه
چه فهرستی طولانی درست می‌شود. روابط نامشروع و مسائل مربوط به آن مانند
لمس نامحرم، نگاه شهوت آلود به نامحرم، تماشای فیلم‌ها و مناظر شهوت‌انگیز،
معاشرت و گفتگوهای برانگیزنده‌ی شهوت،رقص:، خلوت با نامنحرم، بی حجابی
و... از عناوین حرامی می‌باشند كه در ارتباط مستقیم با مسائل جنسی‌اند.
حال در برابر این فهرست طولانی
گناه به فرد گفته می‌شود: اگر بر اثر ازدواج نكردن به گناهی می‌افتی شرعاً
بر تو واجب است ازدواج كنی. لذا با توجه به آن محرمات و این وجوب شرعی اگر
ازدواج صرفاً‌منحصر به دایم شود،آیا نتیجه جز تكلیفی خارج از توان، عصر و
حرج و در نهایت انفجار گناه خواهد بود؟! آیا در این بین انتظاری جز دوری
جوانان از دین می‌رود؟!
مطمئناً كسی لزوم ازدواج دائم
را رد نمی‌نماید و فواید مسلم آن را انكار نمی‌نماید، اما منطقی می‌نماید
كه تنها راه حل نباشد. در شرایطی كه مطمئناً برای بسیاری از افراد ایجاد
می‌شود، امكان ازدواج دائم حداقل برای مدتی وجود ندارد.
همچنین از این نكته نیز نباید
غافل شد كه نهاد ازدواج موقت اگر آنگونه كه توصیه شده مورد نظر قرار گیرد
مطمئناً می‌تواند افق فكری مناسبی را به افراد دهد تا قبل از ورود به
ازدواج دائم خود را در یك نمونه‌ی كوچكتر محك زده و فاكتورهای لازم برای
ازدواج دائم را در یابند. چرا كه مشاهده شده است كه افرادی صرفاً به خاطر
نیازهای شدید جنسی و از باب مسائل احساسی وارد زندگی دائم شده‌اند و بعد از
گذشت زمانی از این مسئله و با ارضاء جنسی متوجه این موضوع گشته اند كه به
سایر فاكتورهای اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی و... توجه نكرده‌اند و این جاست
كه متاسفانه زندگیشان در بسیاری از موارد به تباهی كشیده می‌شود.
همچنین از كلیات بحث اخیر متوجه
این مسأله می‌شویم كه ازدواج موقت پیش از هر چیز برای افراد نیازمند توصیه
شده است و بعد از آن برای متأهلین و لذا در این بین ائمه (س) محدودیت‌هایی
را نیز گوشزد می‌نمایند. از این باب است كه عده‌ای بر لزوم وجود شرایطی
برای ازدواج موقت به صورت قانونی تأكید می‌كنند. و نسبت به بازنگری قوانین و
تفسیر به روز آن اصرار دارند.
ازدواج موقت در قرآن كریم:
مواردی که در ارتباط با ازدواج در قرآن مطرح گشته و به نوعی ازدواج موقت را مطرح می نماید در آیات زیر مطرح می شود:
آیه 23 ، 24و 25 سوره نساء
منابع:
1- سبحانی، جعفر، مجله فقه اهل بیت، سال 12، شماره 48، 1385، ، ازداج موقت در كتاب و سنت.
2- جعفر پیشه فرد، مصطفی، مجله پیام زن، سال 15، شماره 170، 1385، ازدواج موقت، واقعیت‌ها و راهكارها.
3- رجبی، مهناز، محمدیان، درین، مجله حقوق زنان، سال 4، شماره 22:، 1381، ازدواج موقت و دغدغه‌های زنان.
4- موسوی خویی، سید حجت، احكام ازدواج دائم و موقت، چاپ دهم، 1388، انتشارات داراالفین، فتاوی آیت ا... بهجت.
نویسنده:
علی دواتگران، دانشجوی کارشناسی حقوق دانشگاه علامه طباطبایی
کلید واژه ها : ازدواج موقت ، تعریف ازدواج موقت ، ازدواج موقت چیست ، مباجث فقهی ازدواج موقت ، معایب ازدواج موقت ، فواید ازدواج موقت
مختصری در مورد ازدواج وقت
تنظیمات متن :
