چک از دید کلی
امروزه كمتر كسی است كه با چك و امور بانكی سر و كار نداشته باشد . رواج روزافزون استفاده از چك و از طرف دیگر آشنایی نداشتن با قوانین و مقررات چك گاهی سبب دردسر می شود . بنابراین آشنایی با قوانین و مقررات چك برای همه افراد ضروری و لازم است .
در یك تعریف ساده ، چك سندی است كه بر طبق آن صاحب حساب بانكی باصدور چك می تواند خودش شخصا و یا با تحویل چك به فرد دیگر ، از حساب بانكی خود پول برداشت كند
چك عمده ترین اسناد تجارتی معمول بوده و پس از گسترش عملیات بانكی یكی از مهمترین وسائل دریافت و پرداخت وجه شناخته شده و پس از برات و سفته كه تعهد پرداخت هستند چك جانشین پول نقد گردیده است. فوائد و اهمیت چك ناشی از امتیازاتی است كه قانون تجارت یا قانون صدور چك به آن داده یا می دهد تا بهترین وسیله سهولت مبادله پول و یا انتقال وجه از فردی به فرد دیگر باشد . از نظر سیاست پولی و بانكی هر كشور ، حجم چكهای درگردش و نیز پذیرش عام كه مبتنی بر اطمینان و اعتماد به روابط پولی در جامعه است همیشه مورد توجه و مطالعه بوده و به همین جهت برای استحكام بخشیدن به مقبولیت آن ، دولتها كوشش زیادی برای حفظ ارزش چك و ممانعت از صدور چكهای بی محل نموده اند .
انواع چک
بانكهای ایران چكهای گوناگون چاپ و در دسترس مردم می گذارند . انواع این چكها عبارتند از
-چك عادی: چكهایی است كه صاحب حساب صادر می كند و به طلبكار خود یا سایر افراد می دهد . دارنده چك یعنی كسی كه چك به نام او صادر شده است با مراجعه به بانك می تواند وجه آنرا وصول كند . این چكها چندان قابل اعتماد و اطمینان نیست و اعتبار آن صرفا اعتبار صاحب حساب است . بنابراین باید سعی كرد فقط از كسانی چك قبول كرد كه قابل اطمینان باشند . چون در صورت خالی بودن حساب و متواری بودن صاحب حساب، دارنده چك با مشكلات فراوانی روبرو خواهد شد و چه بسا دچار خسارتهای غیرقابل جبرانی شود
- چك تضمین شده: چكی است كه توسط بانك به عهده همان بانك صادر می شود و پرداخت وجه آن توسط بانك تضمین می شود ، برخلاف چكهای عادی كه توسط صاحب حساب صادر می شود . بنابراین هر فردی می تواند از بانك تقاضای چك تضمین شده بنماید . این چكها كاملا مطمئن و قابل اطمینان هستند و با مراجعه به هر یك از شعب بانك صادر كننده در سراسر كشور قابل وصول هستند طبق قانون ، چكهای تضمین شده قابل توقیف و مسدود شدن نمی باشند و فوت و ورشكستگی صادر كننده تضمین شده و خللی به حقوق دارنده این نوع چك وارد نخواهد ساخت
- چك مسافرتی: چكی است كه توسط بانك صادر می شود و وجه آن در هر یك از شعبه های آن بانك یا توسط كارگزاران بانك پرداخت می گردد . مبلغ چك مسافرتی روی آن قید می شود . این نوع چكها برای جلوگیری از حمل و نقل پول بسیار مفید است و قابل اطمینان هم می باشد
چك و بانك: چك همیشه با بانك در ارتباط است و فقط بانكها می توانند دسته چك به مشتریان خود بدهند . بانكهای دولتی مانند صادرات ، كشاورزی ، ملت ، ملی ، سپه و ... و بانكهای خصوصی مانند بانك سامان ، بانك پاسارگاد ، بانك اقتصاد نوین و غیره
موسسات مالی و اعتباری و موسسات قرض الحسنه: این موسسات بانك محسوب نمی شوند هر چند كه به عملیات بانكی مشغول هستند . دفترچه ها و دسته چكهایی كه این موسسات به مردم می دهند از امتیازها و مزایای چك بانكی محروم می باشد
چك سفید امضاء: چك سفید امضاء ، چكی است كه در آن فقط امضای صاحب حساب وجود دارد و جای گیرنده و مبلغ و تاریخ آن خالی است . این نوع چكها معمولا برای تضمین به كار می رود و بسیار خطرناك است . بنابراین توصیه می شود افراد در هیچ صورت چك سفید امضاء به كسی حتی نزدیك ترین اقوام خود ندهد
صدور چک: برای صدور چك معمولا نام گیرنده در چك قید می شود . در صورتی كه چنین باشد چك در وجه شخص معین خواهد بود و فقط همان شخص می تواند وجه آن را وصول كند . اما اگر در محل گیرنده چك ، نام كسی نوشته نشود ، چك در وجه حامل خواهد بود
چك در وجه حامل چكی است كه صاحب حساب با صدور آن ، به هر كسی كه بخواهد امكان وصول وجه آنرا می دهد
انتقال چك در وجه حامل: انتقال این نوع چك فقط با دست به دست گشتن صورت می گیرد و نیازی به امضای پشت چك نیست
خطر چكهای در وجه حامل: خطری كه در مورد چكهای در وجه حامل وجود دارد امكان گم شدن و یا به سرقت رفتن آنهاست . چون این چكها در دست هر كسی باشد همان فرد مالك آن شناخته می شود ، در صورتی كه گم شود یا به سرقت رود ، از سوی همان فرد پیدا كننده یا سارق قابل وصول خواهد بود . مگر اینكه صاحب اصلی چك اعلام مسروقه بودن یا گم شدن آن را بكند و تقاضای عدم پرداخت آن را به بانك بدهد
چك از دیدگاه كیفری
- تعریف چك: بر طبق ماده 310 قانون تجارت : « چك نوشته ای است كه به موجب آن صادر كننده وجوهی را كه نزد محال علیه دارد كلاً یا بعضاً مسترد و یا به دیگری واگذار می نماید . »
چك سند انتقال وجه است و در هر چك ، حداقل سه نفر وجود دارد كسی كه چك صادر می كند ، كسی كه چك به عهده او صادر می شود یعنی در نزد او مقداری وجه موجود است « بانك » و بالاخره كسی كه وجه چك را دریافت می نماید « ذینفع » .
صدور چك بلامحل در قانون جرم محسوب می شود و در صورتیكه چك در هنگام وصول غیرقابل پرداخت باشد یا مواجه با كسر مبلغ گردد یا اصولاً حساب صادر كننده مسدود باشد و یا با وجود اشكال با نمونه امضاء در بانك ، قلم خوردگی و ... غیرقابل پرداخت باشد كسی كه چك در دست اوست و محق دریافت مبلغ چك می باشد می تواند پس از مراجعه به بانك و گرفتن گواهینامه عدم پرداخت از بانك با در دست داشتن مدارك لازم مثل گواهینامه عدم پرداخت و اصل چك و شناسنامه برای احراز هویتش به دادسرای محل مراجعه و با طرح شكایت كیفری خواستار مجازات صادر كننده چك بلامحل یا دارای كسر اعتبار موجودی گردد .
جهات كیفری چك
مواردی كه صادر كننده چك در صورت عدم رعایت آنها قابل تعقیب كیفری خواهد بود عبارتند از:
1- دارا نبودن وجه نقد یا عدم كفایت آن در حساب جاری صادر كننده چك .
2- بیرون كشیدن تمام یا قسمتی از وجهی كه به اعتبار آن چك صادر شده است .
3- صدور دستور عدم پرداخت وجه چك به بانك محال علیه .
4- تنظیم چك به صورت نادرست : الف – عدم مطابقت امضاء ب – اختلاف در مندرجات ج – قلم خوردگی ( امثال آن ) .
5- صدور چك از حساب مسدود .
نحوه تعقیب كیفری صادر كننده چك در مراجع قضائی
رایج ترین راه صول وجه چك ، اعلام شكایت كیفری است ،یدین معنی كه دارنده چك بعد از دریافت برگ عدم پرداخت از بانك محال علیه آن را به ضمیمه 2 برگ فتوكپی مصدق پشت و روی چك و یك برگ شكوائیه ملصق به ... ریال تمبر به مرجع قضائی صالح تسلیم می كند . پس از تشكیل پرونده در ارجاع آن به مرجع رسیدگی كننده ، تعقیب كیفری صادر كننده چك شروع می شود . شرایط تحقق چك كیفری براساس ماده 10 اصلاحی سال 82 هركس مبادرت به صدور چك نماید عمل وی در حكم صدور چك بی محل خواهد بود و به حداكثر مجازات مندرج در ماده 7 محكوم خواهد شد و مجازات تعیین شده غیرقابل تعلیق است.
مواردی كه چك بلامحل قابل تعقیب جزائی نمی باشد :
1- ظرف شش ماه پس از تاریخ صدور چك ، دارنده چك جهت وصول وجه آن به بانك مراجعه نكرده باشد .
2- ظرف شش ماه پس از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت از جانب بانك ، دارنده چك درخواست تعقیب جزائی ننموده باشد .
3- در صورتی كه چك بلامحل پس از برگشت به شخص دیگری منتقل شده باشد كه در این صورت شخص اخیر حق تعقیب جزائی ندارد ، مگر اینكه وارث دارنده چك باشد .
4- در صورتی كه صادر كننده چك فوت نماید .
5- در صورتی كه صادر كننده چك قبل از تاریخ شكایت دارنده آن ، وجه آن را نقداً به دارنده چك پرداخته و لاشه چك را دریافت داشته باشد .
6- در صورتیكه پس از شكایت ، شاكی ترتیب انتقال چك مورد شكایت را به دیگری بدهد نیز تعقیب جزائی متوقف می گردد .
7- در صورت گذشت شاكی ( دارنده چك بلامحل ) .
8- در صورتی كه صادر كننده ثابت كند كه چك مفقود یا سرقت یا جعل شده و یا از طریق كلاهبرداری یا خیانت در امانت و یا جرائم دیگری به دست آمده است مانند تهدید و اجبار .
9- صدور چك به صورت سفید امضاء ، مشروط ، بابت تضمین ، وعده دار و تأمین اعتبار .
10- در صورت جنون متهم ( با استناد به ماده 51 قانون مجازات اسلامی مصوب 75 ) .
11- هرگاه شاكی بعد از صدور حكم قطعی گذشت كند البته در این صورت اجرای حكم موقوف می گردد و محكوم علیه تنها ملزم به پرداخت مبلغی معادل یك سوم جزای نقدی مقرر در حكم خواهد بود كه به دستور دادستان به نفع دولت ضبط خواهد شد .
کلید واژه ها : چک از دید کلی
چک از دید کلی
تنظیمات متن :
