درباره ارث زن مىتوان گفت گرچه كمبود برخى از موارد سهام را امورى مانند تحمیل هزینه زندگى او بر شوهر و نیز تحمیل مهر بر همسر و اختصاص تحمیل دیه بر عاقله مرد نه زن (یعنى زن هرگز مسؤول دیه خطایى برادر و برادرزاده و مانند آن نخواهد بود) به عهده مىگیرد، لیكن توضیح كوتاهى پیرامون اصل ارث زن وبرخى از اقسام آن در این مبحثسودمند مىباشد.
اولا معلوم باشد كه زن مانند شوهر همراه با تمام طبقات ارث، حضور حقوقى دارد و در تمامى مرابت طبقهبندى شده ارث زن شوهر متوفى مانند شوهر زن متوفاة حضور دارد.
ثانیا سهم زن گاهى مساوى سهم مرد است و گاهى كمتر از آن و زمانى نیز بیشتر از سهم مرد قرار دارد، اینچنین نیست كه در تمام انحاء ارث سهم زن كمتر از سهم مرد باشد.
مواردى كه زن همتاى مرد ارث مىبرد و نه كمتر از آن، عبارت است از:
1 - پدر ومادر میت: در صورتى كه میت فرزند داشته باشد كه هركدام از ابوین سدس (یك ششم) مىبرند و سهم پدر در خصوص فرض مزبور از مال فرزند، بیشتر از سهم مادر نیست.
2 - كلاله مادرى یعنى برادر وخواهر مادرى میت كه به اندازه مساوى ارث مىبرند نه با تفاوت، به طورى كه خواهر مادرى میت معادل سهم برادر مادرى میت ارث مىبرد نه كمتر از آن و آیه 12 - 11 سوره نساء دلیل این دو حكم است چنانكه وسائل الشیعه باب3 و باب 8 از ابواب میراث الاخوه والاجداد حكم كلاله را تعرض نموده است.
واما مواردى كه زن كمتر از مرد ارث مىبرد، مانند: دختر كه كمتر از پسر ارث مىبرد و مانند كلاله پدرى و مادرى یعنى برادر و خواهر پدرى و مادرى میت كه در این صورت نیز زن یعنى خواهر میت نصف سهم مرد یعنى برادر میت كه داراى فرزند نباشند ونیز تفاوت ارث دختر و پسر و آیه 176 كه پایان سوره نساء استعهدهدار بیان تفاوت ارث كلاله پدر ومادرى یا پدرى میت مىباشد(1)
البته گاهى نقص ارث متوجه سهم كلاله پدرى مىشود در این مورد سهم زن همچنان محفوظ است و سهم مرد محذوف و منحجوب مىباشد. لیكن هیچگاه نقص سهم متوجه كلاله امى نمىشود. (2)
اما مواردى كه سهم زن بیش از سهم مرد مىباشد، مانند: موردى كه میت غیر از پدر و دختر وارث دیگر نداشته باشد كه در اینجا پدر سدس (یك ششم) مىبرد ودختر بیش از آن. و مانند: موردى كه میت داراى نوه باشد و فرزندهاى او در زمان حیات وى مرده باشد كه در اینجا نوه پسرى سهم پسررا مىبرد ونوه دخترى سهم دختر را (نصیب من یتقرب بالمیت) یعنى اگر نوه پسرى دختر باشد ونوه دخترى پسر باشد در این حال آن دختر دو برابر این پسر مىبرد، گرچه منشا این تفاوت همان تفاوت ارث دختر و پسر مىباشد،
لیكن آنچه فعلا در تقسیم خارجى صورت مىپذیرد این است كه زن دو برابر مرد ارث برده است،
و در برخى از احادیث معصومین علیهماالسلام چنین آمده است:
«بنت الابن اقرب من ابن البنت»، (3) یعنى دختر پسر از پسر دختر به میت ومورث خود نزدیكتر است.
نكته قابل توجه آن كه گرچه خداوند تمام قوانین حقوقى را برابر حقوق فطرى تنظیم و تدوین فرموده است تا زمینه آثاره دفائن فطرى و شكوفایى گنجینههاى درونى جامعه بشرى فراهم گردد، لیكن در پایان آیه ارث، دو اسم از اسماى حسناى الهى را یادآور مىشود كه هماهنگى نظام تشریع و تكوین را در خاطرهها احیا نماید و آن این است كه در پایان آیه 11 سوره نساء كه عهدهدار برخى از ارثهاى متفاوت مىباشد، چنین فرموده است:
... ان الله كان علیما حكیما یعنى شما از علم و حكمت كافى برخوردار نیستید تا راز تفاوت را كه در هسته مركزى عدل نهفته در آن جستجو كنید، لیكن خداوند آگاه و حكیم است همه علل تساوى و عوامل تفاوت را جمعبندى نموده و بر مدار حكمت آنها را به صورت مواد معتدل حقوقى روانه مىفرماید، تا مسائل درست و مانند آن از تفریط جاهلیت كهن و از افراط جاهلیت جدید و مدرن مصون بماند.
قرآن كریم براى اهتمام به حق زن، هنگام تعیین سهام ارث، اول ارث زن را اصل و مبنا قرار داده و آن را مسلم دانسته و معیار ارث معرفى مىنماید، آنگاه مىفرماید:
للذكر مثل حظ الانثیین، یعنى در موقع بیان سهم برادر، چنین نمىفرماید كه خواهر نصف سهم برادر مىبرد كه پارامتر اصلى، سهم برادر باشد، بلكه معیار واصل مفروض و مسلم را ارث خواهر كه دختر میت است قرار مىدهد و سهم برادر كه پسر متوفا مىباشد دو برابر سهم خواهر مىداند تا اصل ارث زن قطعى و مفروغ عنه باشد.
1. وسائل الشیعه، كتاب ارث، باب3 از ابواب میراث الاخوه والاجداد. 2. وسائل الشیعه، كتاب ارث، باب3 از ابواب میراث الاخوه والاجداد.
3. وسائل الشیعه، كتاب الارث، باب7 از ابواب میراث الابوین والاولاد.
پی‌نوشت‌ها :كتاب زن در آینه جلال و جمال صفحه 345 (نویسنده: آیة الله عبدالله جوادى آملى )
کلید واژه ها : مختصر پیرامون سهام ارث زن
مختصر پیرامون سهام ارث زن
تنظیمات متن :
