افراد بسیار كمی حتی در میان وكلا از این موضوع اطلاع دارند كه اولین وكلای زن ایران چه كسانی بوده‌اند. خدیجه كشاورز، كاترین سعید خانیان و مهرانگیز منوچهریان سه وكیل زن ایرانی هستند كه اگرچه از برخی جنبه‌های زندگیشان، اطلاعات اندكی در دست است اما بدون شك مسیر وكالت زنان در سال‌های بعد با تلاش، انگیزه و اراده آن‌ها هموار شده است؛ به نحوی كه اكنون آمارها نشان می‌دهد از كل شركت‌كنندگان در آزمون وكالت سال 85، حدود 41 درصد را خانم‌ها تشكیل می‌دهند.
خدیجه کشاورز؛ اولین وكیل زن ایران از نظر تقدم زمانی
خدیجه كشاورز به لحاظ تقدم زمانی اولین وكیل زن ایران محسوب می‌شود كه در 21 فروردین سال 1316 پروانه وكالت پایه دو دریافت كرد. گفته می‌شود هنگامی كه وی درخواست پروانه وكالت داده بود یك عضو كانون وكلای آن دوره- كه تحت نظارت دادگستری بود- اعتراض كرد كه اگر قرار باشد زنی پروانه وكالت بگیرد من از ادامه شغل وكالت معذورم اما رییس هیات مدیره یعنی سیدهاشم وكیل پروانه وكالت خانم كشاورز را می‌پذیرد.
وی كه گفته می‌شود فردی بسیار سخت کوش، محکم، بااراده و مصمم بوده و در همه امور با همسرش همکاری و همراهی نزدیک داشته، متولد سال 1283 در ناحیه سه حسن‌آباد است. او دكترای حقوق خود را از دانشكده تولوز گرفت و عنوان پایان‌نامه او "كار زنان و كودكان در امور كارگری در ایران" است.
كشاورز در سال 24 به دلیل اینكه نتوانسته بود در فاصله سال‌های 16تا 24 وكالت كند، درخواست تمدید پروانه پایه دو می‌دهد و در 9 مهرماه سال 25 تقاضای پروانه وكالت پایه یك می‌كند. وی در متن درخواست خود با توضیح اینكه " یك بار در سال 1316 و پس از آن در سال 1324 تقاضای پروانه وكالت دادگستری كردم متاسفانه برخلاف قانون به اینجانب پروانه درجه دو وكالت دادگستری داده‌اند؛ اینك تقاضا دارم مقرر فرمایید كه پروانه پایه یك كه قانونا استحقاق آن را دارم صادرشود." در پاسخ درخواست عنوان می‌شود كه "چون دكتر در حقوق است و در تاریخ 25 تیرماه 25 دو سال سابقه وكالت او تكمیل می‌شود؛ بنابراین صدور پروانه مورد تقاضا بر طبق شق 3 ماده 3 قانون وكالت بلا مانع است" به این ترتیب در 25 مهر سال 25 با صدور پروانه پایه یك او موافقت می‌شود.
او با وجود موانع فرهنگی بسیار آن زمان به اشتغال به حرفه وکالت دادگستری اصرار می‌كند و در تحولات آن زمان نیز نقش داشته است؛ همسر وی فریدون كشاورز مدتی در كابینه قوام‌السلطنه وزیر فرهنگ بود كه پس از ترور محمدرضا شاه از كشور متواری شد و كشاورز نیز همراه همسرش به كشورهایی مانند فرانسه، عراق، الجزایر و نهایتا سویس رفت. وی در دهه 60 در خارج از ایران درگذشت.
کاترینا سعید خانیان؛ وكیل سفارت شوروی
از كاترین سعید خانیان اطلاعات بسیار كمی در دست است. با اینكه زمان دقیق گرفتن پروانه وكالت او در دست نیست اما شنیده‌ها حاكی از آن است كه وی دومین وكیل زن از نظر تقدم تاریخی محسوب می‌شود.
گفته می‌شود كه وی با سفارت شوروی همكاری داشت و وكیل شوروی بوده است و وكالت‌های دادگاهی را نمی‌پذیرفت. سعیدخانیان به زبان روسی تسلط داشت و حدود سال 1310 یعنی ده دوازده سال پس از انقلاب كبیر روسیه كه حدود سال 1918 بود فارغ‌التحصیل شد. البته به نظر می‌رسد كه او بیشتر از كشاورز كار وكالت را به شكل عملی انجام داده است اما زیاد در ایران فعالیت نداشته و بعدها نیز به پاریس می‌رود.
مهرانگیز منوچهریان؛ برنده دو جایزه بین‌المللی
اگرچه مهرانگیز منوچهریان اولین وكیل زن ایران به لحاظ زمانی نیست اما از نظر ابعاد كاری و فعالیت‌های حرفه‌یی می‌تواند شاخص‌ترین چهره در میان این سه زن باشد. وی به دلیل فعالیت‌هایش برنده جایزه صلح حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال 1968 و برنده جایزه صلح مركز صلح جهانی از طریق حقوق درسال 1971 بوده است.
مهرانگیز منوچهریان متولد اول مهرماه 1285 در مشهد است و تاریخ وفات او 14 تیرماه 1379 است. او مدرك دكترای خود را در رشته حقوق قضایی (جزا) در سال 1341 از دانشگاه تهران می‌گیرد و پایان نامه خود را با موضوع جرایم اطفال- طرح تاسیس محاكم اختصاصی اطفال ارایه می‌دهد. وی در مهرماه 36 درخواست می‌كند كه كانون وكلای ایران جهت مطالعه در محاكم اختصاصی اطفال و بنگاه‌های وابسته با آن نهاد او را به كشورهای فرانسه، انگلستان، اسپانیا، سوییس، بلژیك، ایتالیا، آلمان، هلند و كشورهای متحد آمریكا معرفی كند.
منوچهریان در سال 36 پروانه وكالت پایه یك دریافت می‌كند و طی سال‌های 27 تا 61 وكیل پایه یك دادگستری و مشاورحقوقی محسوب می‌شده است. او سناتور انتصابی مجلس سنا در سال‌های 1342 تا 1351 و مشاور حقوقی و جرم شناس در كانون هدایت كودك وابسته به انجمن ملی حمایت كودكان درسال‌های 1341 تا 1345 بوده است. اسناد موجود در پرونده وی نشان می‌دهد كه در آبان سال‌های 34 تا 41 و 44 تا 55 و57 تا 59 پروانه وكالت وی تمدید شده است. وی در جلسه 13 تیرماه 1347 هیات مدیره كانون وكلا به عضویت كمیسیون بین‌المللی كانون وكلا انتخاب شد. در حالی‌كه گفته می‌شود در آن زمان زنان را در كانون وكلا نمی‌پذیرفتند.
در كتاب "سناتور؛ فعالیت‌های مهرانگیز منوچهریان بر بستر مبارزات حقوقی زنان در ایران" نوشته احمدی خراسانی و پروین اردلان كه در سال 82 به چاپ رسیده است، درباره سوابق وی آمده است: او مسلط به زبان فرانسه و انگلیسی و آشنا به زبان‌های آلمانی و عربی بوده، دبیر فلسفه و روانشناسی در سال‌های 1317 تا 32 در دبیرستان‌های تهران و دانشسرای عالی- استاد حقوق جزا درسال‌های 43- 47 در موسسه عالی حسابداری، استاد حقوق در بخش قضایی و مشاوران اجتماعی دانشگاه ملی ایران 45- 46، استاد مركز آموزش سازمان امور استخدامی كشور در سال‌های 48- 50 بوده است.
همچنین عنوان شده است كه وی موسس و رییس و بعدها عضو اتحادیه زنان حقوقدان ایران بوده است كه به قول توران شهریاری، كارآموز وی این اقدام منوچهریان یكی از اجتماعات بسیار مهم محسوب می‌شد كه در آن بیش از 50 زن حقوقدان از سراسر جهان به تهران آمدند و جلسه جهانی زنان حقوقدان در ایران تاسیس شد.
او همچنین عضو كانون وكلای دادگستری ایران از سال 28 ، عضو اتحادیه بین‌المللی وكلای دادگستری، عضو اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان، رییس افتخاری مادام العمر اتحادیه بین‌المللی زنان حقوقدان از سال 1963، عضو مركز صلح جهانی از طریق حقوق، عضو انجمن آمریكایی حقوق بین‌المللی، عضو كمیته مكاتبات وابسته به شورای ملی زنان آمریكا، موسس و رییس سازمان داوطلبان حمایت خانواده، عضو انجمن بین‌المللی حقوقدانان، عضو اتحادیه بین‌المجالس و اولین زن عضو هیات منصفه مطبوعات بوده است.
منوچهریان در 26 كنفرانس شركت كرد و 39 عنوان ترجمه و تالیف و 15 مورد ترجمه میثاق های بین المللی از وی برجا مانده است.
شهریاری: نسل مادربزرگ‌ها راه دانشكده حقوق را بر روی زنان گشودند
توران شهریاری كه خود ششمین وكیل زن ایران محسوب می‌شود و دوره كارآموزی‌اش را نزد منوچهریان گذرانده به ایسنا می‌گوید: مهرانگیز منوچهریان راه دانشكده حقوق را بر روی زنان گشود و در نتیجه ممارست آن‌ها رشته‌ای به نام حقوق جزا به خصوص برای کودکان بزهکار در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) ایجاد شد و منوچهریان اولین زنی است كه در دانشگاه تهران حقوق ایرانی را خوانده بود.
وی با اشاره به اینكه اكنون درصد زنان شركت كننده در آزمون‌های وكالت و اختبار افزایش یافته كه نتیجه تلاش‌های این سه نفر است می‌گوید: تعداد زنان بیش از 30 نفر در سال 42 نبود. منوچهریان یک کتاب در انتقاد از قوانین به لحاظ حقوق زن به چاپ رساند كه اولین کتابی است که یک زن حقوقدان نوشته است.
وی با اشاره به اینكه منوچهریان زنی بود كه به خاطر ماده 14 قانون گذرنامه از مقام سناتور استعفا كرد گفت: وقتی او از سمت سناتوری استعفا كرد، اشرف هم خوشش آمد که او دیگر سناتور نیست. در آن زمان اشرف نمی‌خواست زنی بالاتر از او باشد و به همین دلیل اجازه نداد كه افتخارات او رو شود.
شهریاری با بیان اینكه آن‌ها نسل مادربزرگ‌ها محسوب می‌شوند، به ایسنا می‌گوید: بیشتر فعالیت آن‌ها فرهنگی بود و مسلما آگاهی و اطلاعات زنان در حال حاضر به دلیل گسترش ارتباطات بین‌المللی بسیار بیشتر است. در آن زمان كار زن را خیلی جدی نمی‌گرفتند ولی این‌ها رفتند و مقاومت كردند.
کلید واژه ها : اولین وکلای زن در ایران , وکالت زن , زن , تعریف وکالت
اولین وکلای زن در ایران
تنظیمات متن :
