‌آيين‌نامه جلوگيري از آلودگي هوا

‌مصوب 1354.4.29 كميسيونهاي پارلماني مجلسين

‌فصل اول - تعاريف

‌ماده 1 - از نظر اين آيين‌نامه تعاريف كلمات و اصطلاحاتي كه به كار رفته به شرح ذيل است:

1 - مواد آلوده‌كننده هوا - كه اختصاراً آلوده‌كننده ناميده مي‌شود عبارت است از هر نوع ماده گازي، بخار، مايع و جامد يا مجموعه و تركيبي از آنها‌كه در هواي آزاد پخش و باعث آلودگي هوا شده و يا به آلودگي آن بيفزايد يا توليد بوهاي نامطبوع كند از قبيل:

‌دود، دوده، ذرات معلق، ذرات رسوب‌كننده، اكسيدهاي گوگرد، اكسيدهاي ازت، اكسيدهاي كربن، اكسيدكننده‌ها، هيدروكاربورها، اسيدها، مواد‌راديواكتيو، آمونياك.

2 - آلودگي هوا - عبارت است از وجود يك يا چند آلوده‌كننده در هواي آزاد به مقدار و مدتي كه كيفيت آن را به طوري كه مضر به حال انسان و يا‌ساير موجودات زنده و يا گياهان و يا آثار و ابنيه باشد تغيير دهد.

3 - هواي آزاد - عبارت است از جو طبيعي زمين و شامل هواي داخل يك محدوده سرپوشيده نمي‌باشد.

4 - منابع مولد آلودگي - كه اختصار منابع ناميده مي‌شوند به سه طبقه به شرح زير تقسيم مي‌گردند.

‌الف - كارخانجات و كارگاهها: عبارت است از محل مشخصي كه در آن يك يا چند دستگاه و يا وسيله به منظور توليد فرآورده‌ها يا عرضه خدمات‌مورد استفاده قرار مي‌گيرد و بهره‌برداري از آن سبب ايجاد يك يا چند آلوده‌كننده مي‌باشد.

ب - وسايل نقليه موتوري: عبارت است از هر نوع وسيله‌اي كه با موتورهاي درون‌سوز و يا برون‌سوز حركت مي‌كند و براي حمل و نقل مورد‌استفاده قرار مي‌گيرد و در صورت به كار انداختن منشاء ايجاد يك يا چند نوع آلوده‌كننده مي‌گردد.

ج - منابع متفرقه: عبارت است از منابعي غير از كارخانجات و كارگاهها و وسايل نقليه موتوري و هر عمل يا ترك عملي كه موجب آلودگي هوا‌مي‌گردد.

5 - منابع موجود: عبارت از منابعي است كه تا تاريخ لازم‌الاجرا شدن اين آيين‌نامه بر طبق مقررات مربوط سفارش، وارد، تأسيس، ساخته و يا به‌كار انداخته شده‌اند.

6 - منابع جديد: عبارت از منابعي است كه بعد از تاريخ مذكور در بند 5 سفارش، وارد، تأسيس، ساخته و يا به كار انداخته مي‌شوند.

7 - ميزانها و معيارها: كه در آيين‌نامه استاندارد ناميده مي‌شود عبارت است از حدود مجاز و مشخصات ويژه‌اي كه با توجه به اصول حفاظت و‌بهسازي محيط زيست براي هواي آزاد، منابع و آلوده‌كننده‌ها تعيين مي‌شود.

8 - مسئول: عبارت از هر شخص حقيقي است كه اداره يا تصدي كارخانه و يا كارگاه را خواه براي خود و خواه به نمايندگي از طرف شخص يا‌اشخاص ديگر به عهده دارد و يا شخصاً عامل ايجاد آلودگي از طريق وسايل نقليه موتوري و يا منابع متفرقه مي‌باشد.

9 - وسايل و روشهاي مناسب: عبارت از مناسبترين وسايل يا روشها و يا استفاده از سوختهايي است كه كاربرد آن با توجه به شرايط محلي، درجه‌پيشرفت و امكانات علمي و فني و هزينه‌هاي مربوط، كاهش مؤثر يا جلوگيري از انتشار آلوده‌كننده‌ها را امكان‌پذير مي‌سازد.

10 - سوخت مجاز: عبارت از سوختي است كه تحت شرايط و ضوابطي مصرف آن آزاد مي‌باشد.

فصل دوم - وظايف و اختيارات

‌ماده 2 - استانداردهاي هواي آزاد هر منطقه و همچنين استانداردهاي آلوده‌كننده‌هاي حاصل از منابع كه به هر طريق وارد هواي آزاد مي‌گردند و‌مشخصات هر نوع دستگاه تخليه‌كننده مربوط به اين منابع با توجه به كيفيت هواي هر منطقه و وضع حفظ مناسبات محيط زيست (‌آكولوژيك) توسط‌سازمان با همكاري سازمانهاي ذيربط تهيه و پس از تصويب شوراي عالي به موقع اجرا گذارده مي‌شود.

‌ماده 3 - انواع سوختهاي مجاز و شرايط و ضوابط و مصرف آن توسط سازمان با همكاري شركت ملي نفت ايران و وزارت نيرو تعيين و پس از‌تصويب شوراي عالي به مرحله اجرا گذارده خواهد شد.

‌ماده 4 - سازمان مكلف است نسبت به شناسايي كليه كارخانجات و كارگاهها و در صورت لزوم ساير منابع از طريق پرسشنامه‌هاي مخصوص در‌حدود مسائل مربوط به ايجاد آلودگي هوا و اخذ اسناد و مدارك مربوط اقدام نمايد. مسئولين موظفند اطلاعات و مدارك مورد نياز را در صورت‌درخواست در اختيار سازمان قرار دهند.

‌انواع پرسشنامه‌هاي مذكور در اين ماده و مفاد آن توسط سازمان تهيه خواهد شد.

‌تبصره 1 - وزارتخانه‌هاي صنايع و معادن و كار و امور اجتماعي و اتاق بازرگاني و صنايع و معادن ايران و اتاقهاي اصناف و ساير سازمانهاي ذيربط‌در اجراي مفاد اين ماده با سازمان همكاري خواهند نمود.

‌تبصره 2 - اطلاعات و مداركي كه از نظر مسئولين جنبه محرمانه دارد و در اختيار سازمان گذارده مي‌شود صرفاً براي انجام وظايف سازمان مورد‌استفاده قرار گرفته و در دسترس غير گذارده نخواهد شد.

‌ماده 5 - سازمان با توجه به اهميت منابع به پرسشنامه‌ها و مدارك هر يك از اين منابع رسيدگي و نوع و ميزان آلودگي حاصل را مشخص و مراتب‌را كتباً به مسئول مربوط اخطار خواهد نمود. در اين اخطاريه بايد نوع آلودگي و ميزان آن و راهنماييهاي لازم براي جلوگيري از آلودگي هوا با توجه به‌استانداردهاي تعيين شده همچنين مهلت رفع آلودگي صريحاً قيد شود.

‌تبصره - روشهاي نمونه‌برداري و سنجش ميزان آلوده‌كننده‌ها و شرايط ارائه نتايج و محاسبات مربوط توسط سازمان تعيين و اعلام ملاك عمل‌خواهد بود.

‌ماده 6 - مهلت مذكور در ماده 5 در مورد كارخانجات و كارگاهها با توافق وزارت صنايع و معادن تعيين خواهد شد. در صورتي كه صاحب يا مسئول‌كارخانه و يا كارگاهي كه موجبات آلودگي محيط زيست را فراهم مي‌نمايد با دلائل و مدارك قابل قبول سازمان اثبات نمايد كه ظرف مهلت مقرر در‌اخطاريه سازمان رفع آلودگي عملي نمي‌باشد، سازمان مجاز است فقط براي يك بار مهلت اضافي مناسب براي اينگونه كارخانجات و كارگاهها قائل‌شود.

‌ماده 7 - مسئولين مكلفند ظرف مهلت مذكور در اخطاريه نسبت به رفع موجبات آلودگي اقدام و در غير اين صورت تا رفع موجبات آلودگي مذكور‌در اخطاريه از به كار انداختن منبع خودداري نمايند.

‌ماده 8 - در صورتي كه به علت كيفيت خاص جوي آلودگي هوا بر اساس استانداردهاي مقرر به حدي برسد كه سلامت انسان و محيط زيست را به‌مخاطره بياندازد سازمان با سريع‌ترين وسيله موجود از قبيل راديو و تلويزيون به مسئولين منابع مؤثر در آلودگي دستور خواهد داد تا موقتاً با تقليل يا‌قطع فعاليت يا هر طريق ديگري كه در دستور سازمان مشخص خواهد شد به رفع خطر كمك نمايند.

‌ماده 9 - در مواردي كه سازمان بر مبناي دلائل كافي تشخيص دهد كه كاهش يا از بين بردن آلودگي هوا ناشي از منابع موجود از طريق ديگر به جز‌انتقال برخي از آنها به نقاط مناسب امكان‌پذير نمي‌باشد، طرحي در اين مورد با همكاري و كسب نظر سازمانها و مؤسسات ذيربط تهيه و با تأييد شوراي‌عالي پس از تصويب هيأت وزيران به مورد اجرا خواهد گذاشت.

‌ماده 10 - سازمان به منظور كاهش يا جلوگيري از آلودگي هوا ناشي از منابع استفاده از وسايل و روشهاي مناسب را پس از كسب نظر سازمانهاي‌ذيربط و تصويب شوراي عالي الزامي خواهد كرد.

‌تبصره - در مواردي كه مسئولين اثبات نمايند كه با استفاده از طرق ديگري به جانشيني وسايل و روشهاي مناسب موضوع اين ماده، منظور سازمان‌تأمين گرديده است از شمول ماده مزبور مستثني مي‌باشند.

‌ماده 11 - سازمان مجاز است در اجراي وظايف قانوني محول و اطمينان از رعايت مفاد قانون و مقررات مربوط به حفاظت و بهسازي محيط زيست‌در هر زمان كه لازم است هر يك از منابع را با اعزام مأمورين مربوط بازرسي نمايد. در صورتي كه بازرسي هر يك از اين منابع به موجب قوانين ديگر‌مستلزم كسب اجازه از دادستان باشد، نسبت به اخذ نمايندگي دادستان اقدام خواهد شد. ولي در موارد اضطراري مأمورين سازمان اقدام و ظرف 48‌ ساعت مراتب را به دادستان محل يا جانشين نامبرده كتباً اطلاع خواهند داد.

‌تبصره - منازل مسكوني مشمول موارد اضطراري مذكور در اين ماده نمي‌باشد.

‌ماده 12 - مأمورين سازمان مي‌توانند هنگام بازرسي منابع مذكور در ماده قبل از مواردي كه مصرف يا پخش آنها در هواي آزاد مؤثر در آلودگي هوا‌مي‌باشد نمونه‌برداري نمايند.

‌ماده 13 - مسئول و يا هر شخص ديگري كه به طور مستقيم يا غير مستقيم به نحوي از انحاء مانع از انجام وظايف مأمورين سازمان گردد طبق‌مقررات قانوني تحت تعقيب قرار خواهد گرفت.

‌ماده 14 - مأمورين سازمان در موارد زير از بازرسي منابع ممنوع مي‌باشند.

1 - وقتي كه مأمور يا همسر او با مسئول يا صاحب منابع قرابت نسبي يا سببي تا درجه سوم از طبقه دوم دارد.

2 - وقتي كه مأمور قيم يا وكيل امور يكي از صاحبان يا مسئولين منابع باشد.

3 - وقتي كه مأمور يا همسر او وارث مسئول يا يكي از صاحبان منابع باشد.

4 - وقتي كه مابين مأمور و يكي از صاحبان يا مسئول منابع يا همسر او دعواي مدني يا كيفري در يكي از مراجع قانوني مطرح باشد.

5 - وقتي كه مأمور يا همسر او يا اولاد وي به نحوي در منابع مورد بازرسي سهيم باشد.

‌در صورتي كه مأمور سازمان بدون توجه به ممنوعيت خود بازرسي نموده و گزارش دهد پس از احراز ممنوعيت، گزارش امر بلااثر تلقي خواهد شد.

‌ماده 15 - هرگاه مأمور سازمان به تكاليف قانوني خود در بازرسي عمل ننمايد و يا به طور كلي در انجام وظايف محول تخلف كند پس از ثبوت‌علاوه بر مجازات اداري در صورتي كه عمل مأمور طبق يكي از قوانين مستلزم تعقيب جزايي باشد مراتب به مراجع صالح قضايي اعلام خواهد شد.

‌ماده 16 - مأمورين سازمان كه براي بازرسي اعزام مي‌گردند بايد داراي برگ شناسايي و حكم كتبي مأموريت بوده و آن را به هر شخص ذينفعي كه‌درخواست نمايد ارائه دهند.

فصل سوم - منابع مولد آلودگي

بخش اول - كارخانجات و كارگاهها

‌ماده 17 - صدور پروانه تأسيس هر نوع كارخانه و كارگاه جديد و توسعه و تغيير كارخانجات و كارگاههاي موجود، مستلزم رعايت مقررات و ضوابط‌حفاظت و بهسازي محيط زيست مي‌باشد.

‌تبصره 1 - انواع كارخانجات و كارگاههاي مشمول مقررات اين آيين‌نامه و طبقه‌بندي آنها توسط سازمان و وزارتخانه‌هاي صنايع و معادن و كار و‌امور اجتماعي تعيين خواهد شد.

‌تبصره 2 - وزارت صنايع و معادن رونوشتي از كليه پروانه‌هايي كه براي تأسيس كارخانجات و كارگاهها صادر مي‌نمايد، جهت اطلاع به سازمان‌ارسال خواهد داشت.

‌ماده 18 - سازمان مكلف است مقررات و ضوابط موضوع ماده 17 اين آيين‌نامه را تهيه و پس از تصويب شوراي عالي جهت اجرا به مراجع ذيربط‌اعلام نمايد.

بخش دوم - وسايل نقليه موتوري

‌ماده 19 - به كار انداختن و سايل نقليه موتوري كه بيش از استانداردهاي مقرر دود و آلوده‌كننده‌هاي ديگر وارد هواي آزاد مي‌نمايند ممنوع است.

‌ماده 20 - توليدكنندگان وسايل نقليه موتوري و موتورهاي مربوط به اين وسايل ملزم به رعايت استانداردهاي مقرر مي‌باشد.

‌تاريخ اجراي استانداردهاي مربوط توسط سازمان و وزارت صنايع و معادن تعيين خواهد شد.

‌ماده 21 - وزارت بازرگاني و ساير سازمانهاي ذيربط دولتي مكلفند در مقررات صادرات و واردات كشور، ورود هر نوع وسايل نقليه موتوري و‌موتورهاي اين وسايل كه مغاير با استانداردهاي مقرر باشند غير مجاز اعلام نمايند.

‌ماده 22 - سازمان به منظور كاهش يا از بين بردن آلوده‌كننده‌هاي حاصل از وسايل نقليه موتوري موجود و وسايل نقليه و موتورهاي اين وسايل كه‌قبل از اجراء استانداردهاي مذكور در مواد 20 و 21 توليد يا وارد مي‌شوند، استفاده از وسايل و روشهاي مناسب را پس از تصويب شوراي عالي الزامي‌خواهد نمود.

‌ماده 23 - شماره‌گذاري هر نوع وسيله نقليه موتوري مستلزم رعايت استانداردهاي مقرر مي‌باشد.

‌ماده 24 - هر وسيله نقليه موتوري كه به كار انداخته مي‌شود بايد داراي گواهينامه مخصوص مبني بر رعايت استانداردهاي آلودگي هوا باشد.

‌از حركت وسايل نقليه موتوري فاقد گواهينامه مزبور در شهرها توسط مأمورين راهنمايي و رانندگي و در خارج از شهرها توسط پليس راه جلوگيري به‌عمل خواهد آمد.

‌ماده 25 - از تاريخ لازم‌الاجرا شدن مفاد ماده 24 كه به پيشنهاد سازمان و تصويب شوراي عالي تعيين خواهد شد فقط مراكزي مي‌توانند گواهينامه‌مذكور در ماده 24 را صادر نمايند كه صلاحيت آنها از طرف سازمان تأييد شده باشد.

‌ماده 26 - اجراي مفاد مواد 19 و 24 و 25 طبق مصوبات شوراي عالي تعيين خواهد شد.

‌ماده 27 - سازمان مي‌تواند مراكز نمونه‌اي به منظور ارائه روشهاي جلوگيري از آلوده‌كننده‌هاي حاصل از وسايل نقليه موتوري همچنين اندازه‌گيري و‌طرق تقليل يا رفع اين آلوده‌كننده‌ها ايجاد نمايد و به علاقمندان تأسيس اينگونه مراكز راهنماييهاي علمي و فني لازم را معمول دارد.

بخش سوم - منافع متفرقه

‌ماده 28 - پخش هر نوع آلوده‌كننده از منابع متفرقه در هواي آزاد بيش از استانداردهاي مقرر ممنوع است.

‌ماده 29 - انواع منابع متفرقه توسط سازمان تعيين و طبقه‌بندي خواهد شد.

‌سازمان مجاز است با تصويب شوراي عالي محدوديت و ممنوعيتهاي زماني و مكاني و نوعي براي منابع متفرقه برقرار همچنين استفاده از مناسبترين‌روشها و وسايل را در مورد اين منابع الزامي نمايد.

فصل چهارم - مجازاتها

‌ماده 30 - كساني كه استانداردهاي موضوع ماده 2 و يا دستورات سازمان مذكور در ماده 8 و يا روشها و وسايل الزامي شده موضوع ماده 10 اين‌آيين‌نامه را رعايت و اجرا ننمايند بر حسب مورد به شرح زير به جزاي نقدي محكوم خواهند شد.

‌الف - مسئولين كارخانجات و كارگاهها از سي هزار ريال تا پنجاه هزار ريال.

ب - مسئولين وسايل توليد حرارت در منازل مسكوني از قبيل بخاري - آبگرمكن، حرارت مركزي از پانصد ريال تا پنج هزار ريال.

پ - مسئولين اماكن عمومي همچنين ساير منابع متفرقه از پنج هزار و يك ريال تا پنجاه هزار ريال.

ت - مسئولين وسايل نقليه موتوري از دو هزار ريال تا پنج هزار ريال.

‌ماده 31 - كساني كه اسناد و مدارك و اطلاعات مورد نياز سازمان (‌موضوع ماده 4 اين آيين‌نامه) را در اختيار نگذارند و يا اسناد و مدارك و اطلاعات‌خلاف واقع ارائه نمايند به جزاي نقدي از سي هزار ريال تا پنجاه هزار ريال محكوم خواهند شد.

‌ماده 32 - كساني كه بر خلاف مفاد ماده 19 اين آيين‌نامه وسايل نقليه موتوري به كار بياندازند به جزاي نقدي از دو هزار ريال تا پنج هزار ريال‌محكوم خواهند شد.

فصل پنجم - مقررات مختلف

‌ماده 33 - كارخانجات و كارگاهها مكلفند پس از اعلام سازمان مسئول مربوط را كتباً با قيد اقامتگاه قانوني وي معرفي نمايند.

‌تبصره 1 - در مورد كارخانجات و كارگاههاي متعلق به اشخاص حقوقي تا زماني كه مسئول معرفي نشده است مدير عامل يا رييس شخص حقوقي‌مربوط بر حسب مورد مسئول شناخته مي‌شود.

‌تبصره 2 - در مورد كارخانجات و كارگاههايي كه بدون تشكيل شركت بر اساس قانون تجارت متعلق به يك يا چند نفر مي‌باشند، تا زماني كه‌مسئولي معرفي نشده است صاحب پروانه مسئول شناخته مي‌شود.

‌ماده 34 - مسئولين مذكور در ماده 33 مكلفند در صورت تغيير محل يا نام كارخانه و يا كارگاه همچنين تغيير محل اقامت قانوني خود بلافاصله‌مراتب را كتباً به سازمان اعلام دارند و در غير اين صورت آخرين مدارك موجود در سازمان مناط اعتبار خواهد بود.

‌ماده 35 - هر گونه اختياراتي كه به موجب اين آيين‌نامه درباره تهيه و تنظيم ضوابط مقررات فهرستها، استانداردها و مشخصات كه به سازمان‌تفويض گرديده است همچنين مواردي كه اجراء آن به تأييد يا تصويب شوراي عالي موكول گرديده است 20 روز پس از انتشار در روزنامه رسمي كشور و‌يكي از روزنامه‌هاي كثيرالانتشار مركز لازم‌الاجرا است مگر آن كه در مصوبه تاريخ ديگري مقرر شده باشد.

‌ماده 36 - در مواردي كه به استناد ماده 11 قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست و تبصره ذيل آن دستور ممانعت از كار و فعاليت كارخانه يا‌كارگاهي صادر مي‌شود، مراتب به دادستان حوزه قضايي مربوط اعلام و بلافاصله مفاد آن به دستور دادستان توسط مأمورين انتظامي ذيربط به مرحله‌اجرا گذارده مي‌شود.

‌ماده 37 - سازمان به منظور پيشگيري از آلودگي هوا و تشويق كليه مسئولين منابع به رفع آلودگي و ايجاد انگيزه جهت يافتن وسايل و روشهاي‌مناسب و تحقيق در اين زمينه تدابير لازم را با تأييد شوراي عالي اتخاذ و پس از تصويب مراجع صلاحيتدار به مرحله اجرا خواهد گذاشت.

‌ماده 38 - وزارتخانه‌ها و سازمانهاي دولتي ذيربط و شهرداريها براي ايجاد هر گونه شهر و شهرك و مجتمعهاي مسكوني و صنعتي همچنين بررسي‌و تصويب نقشه جامع شهرها، نظر سازمان را از لحاظ پيش‌بيني ضوابط و مقررات مربوط به حفاظت و بهسازي محيط زيست جلب خواهند نمود.

‌آيين‌نامه فوق مشتمل بر سي و هشت ماده و نه تبصره به استناد ماده 10 قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست پس از تصويب كميسيونهاي دادگستري،‌بهداري و كشاورزي و منابع طبيعي مجلس سنا در جلسات 1354.3.18 و 1354.4.11، در جلسات روز يكشنبه بيست و نهم تير ماه يك هزار و‌سيصد و پنجاه و چهار شمسي به تصويب كميسيونهاي دادگستري، كشاورزي و منابع طبيعي و بهداري مجلس شوراي ملي رسيد.