عدالت در حوزه قضاء از منظر نهج‌البلاغه
تاریخ : 25 مرداد 1394
تنظیمات متن :
رنگ پشت متن
سایز متن
21
توجه به عدالت و تلاش برای تحقق آن از جمله کارویژه های بنیادین نظام اسلامی است.این اهمیت تا بدان پایه است که علی(ع)، یکی از دلایل اصلی پذیرش حکومت از سوی خود را برقراری توازن و از بین بردن شکافهای ناروا در میان دو طبقه ستمگر شکم باره و مظلوم گرسنه( نهج البلاغه، خطبه 3)بیان می کنند. عدالت دارای ابعاد مختلفی است.از جمله این ابعاد می توان به ابعاد سیاسی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و قضایی اشاره نمود. هر کدام از این ابعاد به تنهایی می تواند مدخل بحث مهمی باشد چرا که اساسا جدای از اهمیت ذاتی خود، در تحقق سایر ابعاد عدالت نیز موثر است و ابعاد عدالت در شبکه به هم پیوسته ای معنا می یابند و بدون توجه به یک بعد در سایر ابعاد نیز نمی توان موفق بود.. از جمله ابعاد مهم عدالت، بعد قضائی است. عدالت قضايي را مي‌توان دادگري در گسترة اجراي قانون دانست.در این خصوص، ذکر چند نکته ضروری است:
الف- عدم تبعیض در رسیدگی به پرونده ها و صدور حکم
بی شک در یک نظام سیاسی که از مجموعه ای از افراد تشکیل می شود خطاهای عمد و غیر عمد اجتناب ناپذیر می نماید.امام علی(ع) هیچگاه در برابر این تخلفات هرچند از نزدیکان ایشان باشد مماشات نکردند و به عبارتی هیچ کس خط قرمز ایشان نبود.امام(علیه السلام)در عهد نامه خويش به محمد بن ابي‌بكر هنگامي كه فرمانروايي مصر را به وي داد فرمود:
و اس بينهم في اللحظة و النظره حتي لايطمع العظماء في حيفك لهم و لاييأس الضعفاء من عدلك بهم. (نهج البلاغه، نامه 27)
به همگان به يك چشم بنگر، خواه به گوشه چشم نگري و خواه به آنان خيره شوي تا بزرگان بر تو طمع ستم بر ناتوانان نبندند و ناتوانان از عدالتت مأيوس نگردند.
داستان حضور علی(ع) و فرد نصرانی در دادگاه در زمان حکومت حضرت و حکم قاضی به نفع طرف مقابل و سپس ایمان آوردن فرد نصرانی در همین زمینه قبال توجه است.
ب- سرعت و قاطعیت در اجرای حکم
در كنار اصل برابري همگان در حوزه قضائي، مي بايد در برخورد با تخلفات به سرعت و قاطعيت عمل نمود تا اين نحو عملكرد مانع از تكرار چنين تخلفاتي گردد. بي شك، سرعت اجرا و حذف تشریفات زاید که موجب فوت وقت و از دست رفتن فرصت و ضرر اطراف دعوا و بی اثر شدن قضاوت و اجرای حدود در جامعه می شود، از مهم ترین اصول قضاوت نزد امام(علیه السلام)است. این اصل، هم در قضاوتهای آن حضرت آشکار است و هم در فرمان ها و سخنان خود بر آن تاکید مي فرمودند. علي(علیه السلام)در نامه 53 نيز در خصوص سرعت و قاطعيت برخورد با كارگزاران متخلف مي فرمايد:
«هر گاه يكى از ايشان دست به خيانت گشود و اخبار جاسوسان در نزد تو به خيانت او گرد آمد و همه بدان گواهى دادند، همين خبرها تو را بس بود. بايد به سبب خيانتى كه كرده تنش را به تنبيه بيازارى و از كارى كه كرده است، بازخواست نمايى. سپس، خوار و ذليلش سازى و مهر خيانت بر او زنى و ننك تهمت را بر گردنش آويزى.»
برخورد قاطع و سريع ايشان بعد از احراز جرم عامل مالي حكومت در بازار اهوازکه متناسب با مفسده صورت گرفته بود قابل توجه است. البته باید توجه داشت که هیچگاه دقت نباید فدای سرعت شود و از اینرو علی(ع) در بیان ویژگیهای قاضی بر این نکته دست گذاشته و می فرمایند:
«در قضاوت و صدور حکم با اطلاع کافي باشد و به فهم و اطلاع سطحي اکتفاء نکند. نسبت به مسائل و امور مشتبه و پيچيده و سردرگم محتاط‌‌تر باشد و براي کشف حقايق نسبت به ديگران تأمل و تحمل بيشتري داشته باشد.»
د- برخورد واقعی و مستمر با مفاسد و نه نمایشی
نظام سیاسی باید عزم جدی برای ریشه کنی مفاسد داشته باشد و احیانا چند کار مهم نباید موجب شود تا از انجام مستمر وظایف کوتاهی شود. علی(ع) در خطبه 216 در این خصوص می فرمایند:
" مرا به سبب فرمانبرداريم از خدا و نيز رفتار نيكويى كه با شما داشتهام، به نيكى مستاييد زيرا هنوز حقوقى است كه من ادايشان نكردهام و فرايضى بر گردن من است كه بايد آنها را بگزارم."
در این بیان ایشان تاکید می کنند که کار نکرده و راه نرفته بسیار است و حاکم نباید مشغول به ستایشهایی شود که از او درباره کار نیکی که انجام داده می شود.
ه- توجه به رفع زمینه های جرم خیز
علی(ع) در نامه به مالک اشتر با اشاره به کارگزاران در ابتدا تاکید می نمایند که کارگزاران را از میان افرادی برگزین که شایستگیهای لازم را داشته باشند و در این زمینه می فرمایند:
" در کار کارگزارانت بنگر و پس از آزمایش به کارشان برگمار، نه به سبب دوستی باآنها.و بی‌مشورت دیگران به کارشان مگمار، زیرا به رای خود کار کردن و از دیگران‌مشورت نخواستن، گونه‌ای از ستم و خیانت است.کارگزاران شایسته را در میان‌گروهی بجوی که اهل تجربت و حیا هستند و از خاندانهای صالح، آنها که در اسلام‌سابقه‌ای دیرین دارند.اینان به اخلاق شایسته‌ترند و آبرویشان محفوظتر است و ازطمعکاری بیشتر رویگردان‌اند و در عواقب کارها بیشتر می‌نگرند."
اما در ادامه و با واقع بینی و اینکه این شغلها در معرض آسیب پذیری هستند تاکید می نمایند که با افزایش روزی آنها، زمینه فساد را به حداقل برسان و در این باره می فرمایند:
"در ارزاقشان بیفزای، زیرا فراوانی ارزاق، آنان را بر اصلاح خود نیرو دهد و ازدست اندازی به مالی که در تصرف دارند، باز می‌دارد.و نیز برای آنها حجت است، اگر فرمانت را مخالفت کنند یا در امانت تو‌خللی پدید آورند."
علاوه بر اینها حضرتشان تاکید می نمایند که جاسوسانی باید بر آنها گمارده شود و به صورت مرتب مورد نظارت قرار گیرند:
"پس در کارهایشان تفقدکن و کاوش نمای و جاسوسانی از مردم راستگوی و وفادار به خود بر آنان بگمار.
زیرا مراقبت نهانی تو در کارهایشان آنان را به رعایت امانت و مدارا در حق رعیت‌وامی‌دارد.و بنگر تا یاران کارگزارانت تو را به خیانت نیالایند."
منبع : تابناک
نظرات :